Emil Habibi, Opsimista – Čudnovati nestanak Srećka Nesrećkovića
Zahvaljujući fantastičnom prevodu Srpka Leštarića, naša kultura je jedna od retkih koja ima privilegiju da upozna delo najintrigantnijeg palestinskog pisca Emila Habibija.
Kulturološka kontraverza ovog pisca, aktiviste, političara poreklom iz hrišćansko-palestinske porodice i pripadnika KP Izraela, vidljiva je već u oksimoronskom naslovu Opsimista (…I uvek se pitam: šta sam ja, jesam li pesimista ili optimista?) i apsurdu tragikomične avanture identiteta koju nagoveštava podnaslov Čudnovati nestanak Srećka Nesrećkovića. Kao i njegov antijunak, Emil Habibi je odlučio da nastavi da živi u Izraelu i kada ga je njegova domovina (u romanu predstavljena u liku Juad, žene u koju je zaljubljen) napustila, i kada je tako postao sumnjivo lice i izdajnik i za svoje izbegle sunarodnike i za izraelsku državu. Crnohumorna alegorijska priča o tragičnom životu čoveka koji pokušava da razume istorijsko-političku stihiju kojoj je izložen kao nekoj vrsti mitske sudbine, a koju može dostojanstveno da nosi samo ako je ismeva i parodira. Neočekivan Epilog na samom početku romana daje ključ njegovog čitanja, ali i ono što je još važnije, viziju nepobeđenog Čoveka, možda samo čudesno nestalog.
Ne čekajte više, ne čekajte!/Pocepajte svoje spavaće haljine/i napišite sami sebi/pisma koja željno čekate! (Semieh el Kasim, Kuran smrti i jasmina)Kao što i dolikuje ovom mitskom prostoru, priča počinje najavom čuda koje se može meriti sa Isusovim, Mojsijevim ili američkim čudom neobrazovanog predsednika. Epistolarna forma, karakteristična za arapsku književnost, već u ovim prvim rečenicama prelama se u duhovitu postmodernističku prozu neverovatnih asocijativnih tokova kroz svetsku književnost i istoriju, alegorijskih slika građenih na citatima iz francuske, engleske, palestinske književnosti, svetih hebrejskih i arapskih spisa.
David Albahari značaj Habibijevog romana vidi, između ostalog, baš u njegovom specifičnom postmodernom postupku, ali i u činjenici da Habibi ove umetničke strategije koristi mnogo ranije nego što će se postmodernizam pojaviti kao forma u svetskoj književnosti.
Poput Volterovog Kandida (nisam ja kriv što se nije ništa promenilo od Volterovog vremena; citat iz romana), povremeno s donkihotovskim oreolom, odiseja Srećka Nesrećkovića iz porodice Opsimista, u izraelskom zatvoru nazivanom i Šekspir, odvija se od tragikomične priče preko burleske do političke satire i brehtijanskim metaforama gradi simboličku skulpturu Čoveka koji se drži grčevito za kolac istini i istoriji za ljubav (naziv poslednjeg poglavlja romana) u paradoksalnoj poziciji između različitih mitologija, ideologija, religija, politika, provincijalnog i globalnog, ličnog i nacionalnog samo zahvaljujući vrlinama istočnjačke mašte. Tu vrlinu čitate u satiričnoj kontekstualizaciji citata velikih arapskih pesnika, filozofa, mističara i naučnika, basni, uz komentare aktuelnih političkih i vojnih sukoba Izraelaca i Palestinaca, sve nalik tragediji koja u sopstvenom apsurdu rađa isceljiteljski smeh. Smejete se čoveku koji jedini spas vidi u nestanku, u beloj zastavici predaje koja postaje herojski čin, u simboličkom drvetu iz basne – dok gleda oštricu sekire, u svom čitalačkom iskustvu, parodiji sopstvene nemoći pred besmislom.
Tajnu ovog najčitanijeg palestinskog romana, ovenčanog nagradom Palestinske oslobodilačke organizacije i izraelskom nacionalnalnom nagradom, i koji se nalazi na listi sto najboljih arapskih romana, otkrivamo zahvaljujući ne samo prevodu nego i komentarima, objašnjenjima i pogovoru našeg najznačajnijeg arabiste Srpka Leštarića. Tako istovremeno pratimo i studiju prevoda jednog osobenog književnog jezika ali i kulturoloških obrazaca te same umetnosti i filozofije drugih autora nama uglavnom nepoznate palestinske kulture. Ovo zadovoljstvo mogu sebi da priušte samo još čitaoci hebrejskog, engleskog, nemačkog i francuskog govornog područja, što sigurno nije mala stvar za našeg, a radoznalog čitaoca.
Vera Kopicl